Зээ өнөөдөр оршилгүй бичнэ ээ...(гэж ирээд л оршил хэлдэг хүн шүү дээ би)Ёс зүйн гажуудал гэж бид орчуулаад байгаан юм. Би бага байхдаа нэг цагаан цамцыг хичээлдээ байнга өмсдөг байлаа. Цамцны маань зах сүүлдээ хэт их угааж индүүдэн өмсснөөс болоод (мэдээж асар удаан өмссөн хэрэг байх, дээрээс нь бас бус хүчин зүйлс нөлөөлсөн гэж үзвэл) зах нь сэмэрч урагдаж билээ. Аав маань ээ зайлуул мараалын элэгдэлд орчихжээ гэсэн юм. Ингэж би энэ зүйлтэй анх бодит байдлаар танилцаж билээ.
Гэхдээ цамц биш "хүн" л амархан элэгддэг эд дээ. Шууд утгаараа элэгдэх биш л дээ. Өнөөдөр төсөв мөнгө хуваарилах, албан тушаалаараа дулдуйдах гэх мэт үр ашгаас шалтгаалан, хүн бүр л төр лүү зүтгэж байна. Энэ бол байгаа таван төгрөгөө зарж үрээд, ямар ч хамаагүй намаас, эсвэл өөрөө нэр дэвшээд ч болтугай гараадхий л гэж хүн бүр ойлгодог болсноос үүснэ.
Банкнаас ямар ч аргаар хамаагүй зээл авах ёстой гэж боддог болоод байгаа нь ч бас л морал хазард.
Нэг ийм сонгодог жишээ байдаг юм:
Даатгуулагч өндөр төлбөр төлдөг, түүнээсээ улбаалаад нөхөн төлбөрөө өндөр авах бол даатгуулсан эд зүйлдээ хайнга хандаж эхэлнэ. Жишээлбэл жолоочийн хариуцлагын даатгал бол шууд л ёс зүйн гажуудалд оруулна. Нөгөө нэг эгнээ барихгүй, дохио өгөхгүй гэх мэт энгийн жижг алдаануудыг шууд л хийдэг болгоно.
Банкны хадгаламжийг төр даатгаж байгаа нь ч гэсэн бас ийм л байдлыг үүсгэнэ.
Тэр ч байтугай Дагвадорж бол мундаг, ид байна. Ойрдоо Даваадоржид бууж өгөхгүй гэдэг ч бас л морал хазард.
Нэг талаасаа энэ нь туйлшрал гэдэг үгтэй дүйж байгааг та анзаарсан биз дээ.
Тэгхээр эдийн засагт хүлээлт гэж айхтар зүйл байдгийг та бүгд мэднэ. Тэр зүйл чинь мангас ч байж болно, бурхан ч байж болно. Бид өөрсдөө ямар нэгэн зүйл хүлээгээд тэр нь биелбэл баярлаж, биелэхгүй бол гутарч, бүр зарим нь өөрөө бодож олчоод үнэн юм шиг үйлдэл хийгээд нийт эдийн засгийн системийг өөрчилчихнө. Жишээлбэл маргааш юмны үнэ өснө гээд хүлээчихвэл шууд өнөөдөр эрэлтээ нэмэгдүүлнэ. Ингэхээр эрэлт өсжийгаам чинь дагаад юмны үнэ бага ч гэсэн өсдөг л байхгүй юу. Иймээс зөв хүлээлт, буруу хүлээлт гэж бас байдаг байх шүү хүмүүс ээ.
За хүн уйдаад унтахаар юм биччихлээ. Сорри. Тэвчээртэй уншсан бол баярлалаа.
Өө нээрээ тийм хэлэхээ мартах гэж байна. Зурган дээр дараад томруулаад харчихаарай. Бүр ойлгомжтой байгаа.
Гэхдээ цамц биш "хүн" л амархан элэгддэг эд дээ. Шууд утгаараа элэгдэх биш л дээ. Өнөөдөр төсөв мөнгө хуваарилах, албан тушаалаараа дулдуйдах гэх мэт үр ашгаас шалтгаалан, хүн бүр л төр лүү зүтгэж байна. Энэ бол байгаа таван төгрөгөө зарж үрээд, ямар ч хамаагүй намаас, эсвэл өөрөө нэр дэвшээд ч болтугай гараадхий л гэж хүн бүр ойлгодог болсноос үүснэ.
Банкнаас ямар ч аргаар хамаагүй зээл авах ёстой гэж боддог болоод байгаа нь ч бас л морал хазард.
Нэг ийм сонгодог жишээ байдаг юм:
Даатгуулагч өндөр төлбөр төлдөг, түүнээсээ улбаалаад нөхөн төлбөрөө өндөр авах бол даатгуулсан эд зүйлдээ хайнга хандаж эхэлнэ. Жишээлбэл жолоочийн хариуцлагын даатгал бол шууд л ёс зүйн гажуудалд оруулна. Нөгөө нэг эгнээ барихгүй, дохио өгөхгүй гэх мэт энгийн жижг алдаануудыг шууд л хийдэг болгоно.
Банкны хадгаламжийг төр даатгаж байгаа нь ч гэсэн бас ийм л байдлыг үүсгэнэ.
Тэр ч байтугай Дагвадорж бол мундаг, ид байна. Ойрдоо Даваадоржид бууж өгөхгүй гэдэг ч бас л морал хазард.
Нэг талаасаа энэ нь туйлшрал гэдэг үгтэй дүйж байгааг та анзаарсан биз дээ.
Тэгхээр эдийн засагт хүлээлт гэж айхтар зүйл байдгийг та бүгд мэднэ. Тэр зүйл чинь мангас ч байж болно, бурхан ч байж болно. Бид өөрсдөө ямар нэгэн зүйл хүлээгээд тэр нь биелбэл баярлаж, биелэхгүй бол гутарч, бүр зарим нь өөрөө бодож олчоод үнэн юм шиг үйлдэл хийгээд нийт эдийн засгийн системийг өөрчилчихнө. Жишээлбэл маргааш юмны үнэ өснө гээд хүлээчихвэл шууд өнөөдөр эрэлтээ нэмэгдүүлнэ. Ингэхээр эрэлт өсжийгаам чинь дагаад юмны үнэ бага ч гэсэн өсдөг л байхгүй юу. Иймээс зөв хүлээлт, буруу хүлээлт гэж бас байдаг байх шүү хүмүүс ээ.
За хүн уйдаад унтахаар юм биччихлээ. Сорри. Тэвчээртэй уншсан бол баярлалаа.
Өө нээрээ тийм хэлэхээ мартах гэж байна. Зурган дээр дараад томруулаад харчихаарай. Бүр ойлгомжтой байгаа.
Цааш унших...
